W obrocie gospodarczym coraz częściej pojawia się potrzeba zabezpieczenia interesów przedsiębiorców przed działaniami konkurentów, w tym byłych współpracowników. Niniejszy artykuł przybliża istotę zakazu konkurencji oraz wskazuje, jak prawidłowo skonstruować umowę regulującą jego zakres.
Definicja i rodzaje zakazu konkurencji
Pod pojęciem zakazu konkurencji należy rozumieć prawnie wiążące ograniczenie działalności gospodarczej lub zawodowej drugiej strony umowy. W konsekwencji, dana osoba nie może prowadzić działalności sprzecznej z interesami przedsiębiorcy, który nałożył na nią taki zakaz. W obrocie prawnym wyróżniamy dwie główne kategorie:
- zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy – ma na celu ochronę firmowych informacji poufnych i technologii;
- zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy – dotyczy okresu, kiedy pracownik, były wspólnik lub kontrahent opuszcza strukturę przedsiębiorstwa.
Zakaz konkurencji w trakcie trwania umowy
W okresie zatrudnienia pracownik zobowiązany jest do lojalności wobec pracodawcy. W praktyce oznacza to zakaz podejmowania działań konkurencyjnych czy świadczenia usług na rzecz bezpośrednich rywali firmy. Można jednak swobodnie prowadzić działalność poboczną, o ile nie koliduje ona z wykonywanymi obowiązkami i nie narusza wewnętrznych przepisów zakładowych.
Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy
Po rozwiązaniu umowy pracodawca może zabezpieczyć swoje interesy poprzez podpisanie odrębnej umowy o zakazie konkurencji. Umowa taka określa najczęściej:
- zakres działalności zabronionej na rynku;
- wysokość odszkodowania (tzw. wynagrodzenie za powstrzymanie się od konkurencji).
Kluczowe elementy umowy o zakazie konkurencji
Poprawne sformułowanie klauzuli o zakazie konkurencji wymaga uwzględnienia kilku krytycznych elementów, bez których dokument może okazać się nieważny lub trudny do wyegzekwowania.
1. Strony umowy
Należy precyzyjnie wskazać podmioty zobowiązane oraz ich rolę – czy jest to pracodawca i pracownik, były wspólnik czy kontrahent. W praktyce często pojawia się konieczność załączenia pełnych danych rejestrowych przedsiębiorstwa i PESEL lub NIP osoby fizycznej.
2. Przedmiot zakazu
Opisując zakres działalności zakazanej, warto odwołać się do konkretnych branż, usług czy towarów. Unikać należy sformułowań ogólnikowych typu „działalność konkurencyjna”. Zamiast tego wskazać, że zabronione jest np. świadczenie usług doradczych w segmencie e-commerce lub sprzedaż tych samych produktów, co były pracodawca.
3. Czas trwania i obszar geograficzny
Ograniczenie powinno być proporcjonalne: zbyt długi okres lub zbyt szeroki teren (np. cały kraj, a nawet cały obszar UE) może zostać uchylony przez sąd. Rekomendowany okres obowiązywania wynosi maksimum 2 lata po zakończeniu współpracy. Geograficznie należy określić obszar działania, np. okręg, województwo czy określony rynek lokalny.
4. Wynagrodzenie za powstrzymanie się od konkurencji
Zgodnie z kodeksem pracy, pracodawca jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania nie niższego niż 25% miesięcznego wynagrodzenia pracownika za okres obowiązywania zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W przypadku kontrahentów i wspólników brak jest ustawowego minimum, lecz warto ustalić stawkę adekwatną do ryzyka biznesowego.
Odstępstwa, klauzule wyjątkowe i sankcje za naruszenie
W praktyce gospodarczej zdarzają się sytuacje wymagające elastycznego podejścia do zakazu konkurencji. Projektując umowę, można przewidzieć odstępstwa lub specjalne klauzule dotyczące określonych działań.
Przykłady klauzul odstępstw
- możliwość świadczenia usług doradczych wyłącznie dla klientów niebędących w strukturze poprzedniego pracodawcy;
- zezwolenie na inwestowanie w akcje spółek giełdowych prowadzących działalność konkurencyjną, pod warunkiem niełączenia ról operacyjnych;
- udział w projektach badawczo-rozwojowych z zakresu pokrewnego, ale niewchodzącego w zakres core business.
Sankcje za naruszenie zakazu
W przypadku nieuzasadnionego naruszenia postanowień umowy, strona powodująca szkodę może być zobowiązana do:
- zapłaty określonej sumy pieniężnej (karę umowną);
- naprawienia szkody na zasadach ogólnych;
- zwrotu wypłaconego odszkodowania lub wynagrodzenia za powstrzymanie się od konkurencji.
Warto pamiętać, że sąd może obniżyć wysokość kary umownej, jeśli uzna ją za rażąco wygórowaną. Istotne jest więc zachowanie proporcjonalności.
Praktyczne wskazówki przy przygotowywaniu umowy
Podczas redagowania umowy o zakazie konkurencji należy kierować się zasadą przejrzystości i precyzji. Oto kilka praktycznych rekomendacji:
- osiągnij kompromis pomiędzy zakresem zakazu a wysokością wynagrodzenia – zbyt niskie może zniechęcać stronę zobowiązaną, zbyt wysokie – obciążać pracodawcę;
- uwzględnij ograniczenia geograficzne zgodne z profilem działalności firmy;
- zachowaj jasność w odniesieniu do klienta i rynku, których dotyczy zakaz;
- wprowadź postanowienia o rozwiązywaniu sporów, np. wskazanie sądu polubownego lub właściwego miejsca rozstrzygania konfliktów;
- zadbaj o podpisanie umowy z wyprzedzeniem przed zakończeniem zatrudnienia lub współpracy, aby uniknąć zarzutów o działania pod presją.
